Tolkien'in hayat verdiği ve Hollywood efektleri ile hayallerimizi zenginleştiren kült filmlerden Yüzüklerin Efendisi (The Lord of the Rings) serisinin zihinlerde yer edinen girizgâh vurgusu ile "dünya değişiyor". Finansal sistem, ödemeler ve transferler dijitalleşiyor. Nakit kullanımı ve talebi tüm dünyada azalıyor.

Dijitalleşme, toplumu ve küresel ekonomiyi dönüştürüyor. Pandemi sonrası online hizmetler ve daha genelde de hizmet sektörüne talep artışı, ekonomileri derinden etkiliyor. Kovid dönemi, bu anlamda, muhtemelen 5-10 yıllık dönüşümlerin bir anda yaşandığı ve teknolojinin hayatımıza inanılmaz bir hızla girdiği, kabullenildiği yıllar olarak kayıtlara geçti.

Kripto teknolojiler de konvansiyonel finansal yapıyı sarsmaya devam ediyor. Kripto paraların arkasındaki blokzincir teknolojisi ise bu değişimin asıl kaynağı olacak gibi görünüyor. Nitekim merkez bankaları da bu teknolojiyi benimseyerek, kripto paralara rakip, kendi paralarını çıkarıyor. Anketler, ülkelerin %60'ının sadece bu nedenle CBDC'lere ilgi duyduğunu gösteriyor.

CBDC'ler

CBDC'ler, muhtemelen şu an tüm dünyadaki en sıcak tartışma konularından biridir. Özellikle de önümüzdeki aylar CBDC'ler veya dijital paralar açısından hareketli ve heyecan dolu bir dönem olacağa benzemektedir. Bu yüzden de bu hafta merkez bankası dijital paralarına artan ilgi ile ilgili bir yazı mecburi oldu.

CBDC'ler, merkez bankaları tarafından çıkarılan, regüle edilmiş, dijital ve doğrudan (veya bankalar üzerinden) halka dağıtılan paralardır. Bu yüzden de, en azından teoride, parayı elektronik olarak kullanmak için, bankalarda mevduat olarak tutmaya ve saklamaya gerek kalmayacak.

Fiziksel paraları tamamlaması ve finansal dönüşüm ile dijitalleşmeye uyumu kolaylaştırması beklenmektedir. Bu anlamda da CBDC'ler ülkelerin ve merkez bankalarının dijitalleşmeye, kripto paralara ve stablecoin'lere ve hatta diğer FinTek'lerin yükselişine reaksiyonu olarak da görülebilir.

Malum, bugün bankalar üzerinden yaptığımız elektronik transferler dahi aslında kasalarda tutulan kâğıt paralar üzerine kurulu bir işleyişin parçasıdır. Ancak, konvansiyonel finansal sistem, fiziksel paralar üzerine inşa edilmiş iken, dijitalleşme süreci ile birlikte bu süreç de dönüşme yolundadır.

Bugünkü standart bankacılığın borcu olarak görülebilecek mevcut elektronik paraların aksine, merkez bankalarının kendi borcu olarak piyasaya sürülecek CBDC'ler; hem kullanıcılara daha çok güven verecek, hem merkez bankaları ve politika yapıcıların elini güçlendirecek, etkilerini artıracak.

ABD merkez bankası Fed'in Temmuz'daki FedNow hızlı ödeme sistemini takiben toptan (wholesale) CBDC için de çalışmaları hızlandırması bekleniyor. ECB'nin de 2023 güz döneminde birkaç yıldır ciddi yol aldığı dijital avro'nun pilot programına başlaması planlanıyor. AB komisyonu da dijital avro için yasal çerçeveyi hazırlamış durumda.

Avrupa'da İsveç, e-krona projesinin pratik uygulamaları ile bu noktada en fazla yol alan ülke konumunda. İngiltere ve Japonya'da da dijital para projelerinin uygulama süreçlerinin 2025 ve 2026'ya kadar başlamış olması bekleniyor.

Ukrayna'daki savaştan sonra yaptırımlara maruz kalan Rusya'nın Ağustos 2023'ten itibaren kendi CBDC'si dijital ruble için pilot denemelere başlaması bekleniyor. Rusya ve Çin, CBDC'leri batının finansal hegemonyasına önemli bir alternatif fırsat olarak görüyor.

Çin'in dijital yuan (e-CNY) projesi ise muhtemelen en fazla bilinen ve büyük ekonomiler arasında, açık ara, en fazla yol alınanı. Çin, şimdiden farklı alanlarda yüz-milyonlarca kullanıcıya ulaşmış durumda.

Türkiye de güçlü dijital altyapısı ve yoğun talebin de katkısı ile finansta ve kamu hizmetlerinde hızlı bir dijitalleşme süreci yaşıyor. 2023'te, dijital ekonominin ve finansta dijitalleşmenin önemli sac ayaklarından FAST ve kare-kod ile ödeme veya işlem teknolojilerinin de yaygınlaşması bekleniyor.