33 Mehmetçiğimizin şehadetine sebebiyet veren 27 Şubat 2020 saldırısından tam 41 gün önce, 17 Ocak'ta İdlib'de yıllardır sivil katletmekte olan Esad rejimi, kentin 4 bin 520 yıllık tarihini tarumar eden bir hava saldırısı düzenledi. Saldırıda, Suriye İç Savaşı'ndan önce UNESCO koruması altındaki Ebla Antik Kenti'nde çıkarılan tabletlerin muhafaza edildiği İdlib Müzesi ciddi biçimde zarar gördü. 2013 senesinden beri muhaliflerin kontrol ettiği mezkur müzedeki tabletler bugüne dek korunmuştu. Rejim, Suriye İç Savaşı'nın belki de en büyük tarih katliamını 17 Ocak'ta gerçekleştirdikten 13 gün sonra Ebla Antik Kenti'nin bulunduğu bölgeyi kontrol etmeye başladı. Bu hafta Üç Boyutlu Portre'de, Mayıs 2017'den beri gündemimizde olan İdlib'in yakın ve çok uzak mazisini, tarihsel paralellikleri gözler önüne sererek çizmeye çalışacağız. Rejimin askerlerimizi şehit ettiği kalleş saldırının, cevabını misliyle aldığı TSK operasyonlarından sonra 5 Mart'ta Moskova'da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin arasında imzalanan ek protokol İdlib'in yakın mazisini üçe ayırmamızı gerekli kılıyor. 4 Mayıs 2017'de Türkiye, Rusya ve İran'ın Astana'da imzaladığı çatışmasızlık bölgeleri mutabakatı İdlib için bir umut doğurmuştu. Ne var ki rejimin sık sık ihlal ettiği bu mutabakatın yetersiz olduğu anlaşılınca Rusya ve Türkiye, 17 Eylül 2018 tarihinde İdlib Gerginliği Azaltma Bölgesi'ndeki Durumun İstikrarlılaştırılmasına ilişkin bir muhtıra imzaladı. Ve nihayet geçtiğimiz perşembe günü de 5 Mart 2020 ek protokolü imzalandı. TARİHTE ÜÇ KEZ YIKILDI Şimdi bundan 4 bin 520 yıl öncesine gidelim. 1964'teki kazılardan sonra İdlib'deki Antik Kent Ebla'da bulunan tabletlere göre milattan önce 2 bin 500 yıllarında Ebla Kralı Kun-Damu, şimdiki Deyrizor bölgesine yakın olan antik kent Mari'yi aldı. Yani günümüzün Esad'ı gibi topraklarını Suriye içinde genişletti. Ne var ki onun saltanatı döneminde devletin gücü azalmaya başladı. Savaşlar Isar Damu adlı kral döneminde de devam etti. Bu savaşlardan ötürü Ebla ile Güney Mezopotamya arasındaki ticaret yolları kapandı. Tıpkı 5 Mart Mutabakatı'na göre Türk ve Rus askerinin ortak devriye atacağı ticari açıdan önemli M4 karayolunun (Halep-Lazkiye karayolu) kapanması gibi... Ebla, düzenli ordusuyla 'isyancı' tebaaya karşı savaşı devam ettirdiği için 2 bin 400 yılında yıkıldı. Derken 2 bin 300 ile 2 bin yılları arasında ikinci krallık kuruldu. Bu da M. Ö. 2050 ile 1950 tarihleri arasında yıkıldı. İdlib'de kurulan üçüncü krallık da 1600'de yıkıldı. Uygarlık, üçüncü yıkımdan sonra iflah olamadı. Bu yazının konusu olan İdlib'in uzak mazisine dair net bilgiler edinmemizi sağlayan kanıtların bugüne ulaşmasının en önemli sebebi, kilden mamul tabletlerin, misal Mısır papirüsleri gibi yangın ve diğer yok edici felaketlere dirençli olması. Ancak takdir edersiniz ki, Ekim 2015'te Suriye'ye havadan indiğinden beri Esad rejimi ile birlikte binlerce sivil katleden Rusya'nın bombalarına dayanacak bir tablet de yok. İnşallah 5 Mart ek protokolü, 'züccaciye dükkanına girmiş ayının şımarık yavrusu Esad rejimi'ni durdurur.