Top
Ali Esad Göksel

Ali Esad Göksel

aliesadgoksel@htgazete.com.tr

20/03/2010

Lidyalılar ne yer ne içerler?

Arkeoloji Müzesi'ne girip çıktığımda tanıdığım Şennur Şentürk hanım hanımcık bir kızdı. YKY kolleksiyonuna transfer olalı 50 sergi yapmış. Nerede ise bir ömür... Baştan çıkarıcı sergi kataloğu Likya'lıların yaşamlarını nerede ise her yönü ile önümüze koyuyor. Bir zahmet Galatasaray'a kadar uzanıp şu sergiyi gezmelisiniz. Alıcı gözü ile bakınca bu güzelliğe teslim olacak, sonra elbette hakkını da teslim edeceksiniz. Biz geldiğimizde Anadolu boş muydu? Kendimizi bulduklarımızın üstüne inşaa ettik. Şükürler olsun ki, uyum yeteneği yüksek bir gene sahibiz...

Greenewalt, Jr. "Afiyet Olsun" başlığı ile bize anlatıyor. Ne bulduk? Ne öğrendik? Bakın atalarımız nasıl yaşıyorlardı:"Lidyalılar ne yediler ve içtiler? Lidya topraklarındaki (Manisa, Aydın, İzmir, Uşak illeri) bugün tadı çıkarılan -Yeni Dünya ve Doğu Asya yemekleri dışında- yiyecekler (domates, patates, patlıcan, mısır, pirinç, biberler gibi) ve damıtılmış alkollü içki (antik çağlardan sonra üretilmiştir), antik çağlardan sonra ithal edilmiştir. Mercimek çorbasını şiş kebap veya kuzu ve zeytinyağına bandırılan ekmeğin takip ettiği ve nohut eşliğinde sarımsaklı yahninin oluşturduğu ara sıcaklardan bir mönü; temel yiyecekler, hazırlama yöntemleri ve servis hazırlıkları hakkında bilgi veren Lidya evlerindeki artıklar ve ekipmanın sunduğu doğrudan kanıtlara bakılarak planlanabilir. Bu kanıtlar, hayvan kemikleri ya da balık kılçıkları, karbonlaşmış buğday, arpa, mercimek, nohut, sarımsak, zeytin çekirdekleri gibi yiyeceklerin kendi kalıntılarını ve ayrıca tahıl öğütmek için değirmen taşı, havan ve havan tokmağı, kalburlar, süzgeçler, rendeler, çatal-kaşıklar, fırın ve ocaklar, pişirme ayaklıkları, ekmek tavaları, şişler ve yahni tencereleri gibi, yemek hazırlamak için kullanılan donanımları içermekteydi. Temel öğünler için standart "place settings" hakkında her birinin tipik olarak bir yahni tenceresi, tabak, bıçak, sürahi ve bardak içerdiği ritüel yemek sunuları fikir vermektedir.

Kandaulos olarak adlandırılan meşhur Lidya yahnisi kaynatılmış et, Frig peyniri, yağlı et suyu, dereotu ve ekmek kırıntısı (gerçek anlamı ile rendelenmiş ekmek) içermekteydi ve kan ve baharatlar içeren bir Lidya sosu olan karyke muteva ediyordu. Lidyalıların et çeşitleri arasında, olağan sürü hayvanlarından koyun, keçi ve sığır; Hermus ve Gygaean Göllerinden balık; av hayvanlarından Tmolus Dağı'ndan avlanan geyik, yaban keçisi ve yabandomuzu ve av kuşlarından sülün, kırmızı keklik, bıldırcın ve turaç bulunmaktaydı. Sonuncusu bir Lidya yerlisi olarak özellikle kaydedilmişti ve yaban tavşanı eti ile birlikte, susamla terbiye edilen "krep" ve bala batırılan "waffle" eşliğinde Lydophile Efes şairi Hipponax tarafından şölen yemeği olarak anlatılmıştır. Lidya'da bal boldu ve güney Lidya'da ılgından yapılan koz helvası Herodot tarafından belirtilmiştir. Lidya incirleri Yunan ve Romalı yazarlarca anlatılmıştır ve iddia edilen kökeninin Sardeis olmasından dolayı kestaneye Roma Dönemlerinde Sardian (Sardies'e ait) denmiştir. Güneydoğu Anadolu'nun yerlisi olan Romalı Doktor Dioscurides tarafından yapılan farmakolojik inceleme, baharat ve çeşni olarak kullanılan birçok bitkiyi (ki hâlâ Türkiye'de yetişmektedir) isimlendirmektedir.

Lidya içkileri muhtemelen Yunan anakarası ve Anadolu'nun mayalı içeceklerinin her ikisini de içermekteydi: şarap ve bira. Tıpkı uygar Yunanlar gibi, medeni Lidyalılar da şaraplarını muhtemelen su ile damıtarak içmişlerdi. Yunanistan'da şarap ve suyu karıştırmak, biçimlerine lebes ve column crater denilen geniş kapların işleviydi. Bu biçimlerin ikisi de Lidya seramiğinde yaygındır ki Lidya column krateri şüphesiz Yunan biçiminin bir taklidi olarak üretilmişti. Diğer taraftan bira, Yunanistan'da az bilinirken Anadolu'da yaygındı. M.Ö. 2000 yılında Hitit metinlerinde bahsedilen bira. Emzikli Frigya içecek bardakları bira kupaları olarak tanımlanmıştır çünkü emziklerinin darlığı veya süzgeç perdesi istenmeyen arpa kalıntılarını filtreliyor olabilirdi. Anadolu'daki bira içme eyleminin sınırını belirleyebilecek benzer emzikli kupalardan Lidya'da da imal edilmiştir. Bira, şarap, bal likörünü birleştiren, Frigya'nın üçlü darbesi ve Lidya'da muhtemelen Kimmerler ya da İskitler tarafından tanıtılmış mayalandırılmış süt (kumys) gibi başka mayalı içkiler de olabilirdi. Çok küçük süzgeç-emzikli kaplar günümüzün vintage konyağı gibi çok özel, egzotik ve ya pahalı bir içkinin varlığı ve benzer şekilde küçük yudumlarla içileceği veyahut bebek beslemek için kullanılabileceği anlamına gelebilirdi. Sardeis'in Lidya Dönemi tabakalarında sayılamayacak kadar çok ve o dönem katmanlarında her yerde görülebilen derin çanak şekli skyphos, kazılarda ortaya çıkarılması esnasında, hayran kalarak Sardeis Kazıları işçilerinin, "Ne kadar da çok içmiş bu Lidyalılar!" şeklindeki tepkilerine her daim neden olmuştur. Ancak arpa suyu ve bitki çaylarının yanında süt, ayran olarak içilen yoğurt gibi alkolsüz içecekler de böyle kaplar için eşit oranda uygun içeriği oluşturmaktadır ki bu yulaf ezmesi ve diğer yarı akışkan mısır gevreği karışımları içinde geçerlidir."
 

Yazıyı Paylaş

Google +

Whatsapp

Yazarın Diğer Yazıları