Arap asıllı İslâm harfleri ile olan yazılı Türk edebiyâtı kütüphâneleri doldurmuştur. Kutadgu Bilig’in 1069 tarihli bir nüshası bile Arap asıllı İslâm alfabesi ile yazılmıştır. Dîvânü Lugâti’t-Türk (1072), Atabetü’l-Hakâyık (13. asır) gibi eserler hep bu alfabeyle kaleme alınmıştır.

Büyük imparatorluklarda aslî unsur dışındaki etnik topluluk, cem’iyyet veyâ cemâatlerin veyâ daha geniş perifer (çevre) toplulukların, âdem-i merkeziyetçilik (merkezden kopuk) daha ilerisinde otonomi (bağımsızlık) istemeleri, federasyon ve (Osmanlıda eyâlet) idârî sistemleri devletleri evvelâ yıpratmış, sonra da onların hızla çökmelerine sebep olmuştur.

“Başlangıç döneminde Türkler köylerde aşîretler hâlinde yaşamışlar, daha çok etnik kategoriler oluşturmuşlardır. Bu gruplar İslâmî kimliklerini ön plânda tutmuşlar, akrabâlarına köylerine, aşîretlerine, etnik kökenlerine ...