Sahel Kuşağı 2020'den bu yana sürekli olarak darbelerle gündeme gelen bir bölge. Ve bu bölgede en son 26 Temmuz 2023'te yaşanan darbe ile karşı karşıya kalan ülke Nijer. 3 Ağustos 1960'taki bağımsızlık sürecinden sonra Nijer'de 26 Temmuz'a kadar toplam dört darbe ve üç darbe girişimi olmuştu. Dolayısıyla uluslararası sistemde Nijer en istikrarsız ülkelerden biri olarak anılıyor. Ancak bu istikrarsızlığın temel nedeni olarak Nijer'de sömürgeciliğin mirasının etkisi oldukça fazla.

Fransa, sömürgecilik döneminde Afrika'daki sömürgelerini daha kolay kontrol etmek için böl-parçala-yönet politikası uygulamıştı. Bu süreçte toplumlar arasında oluşturulan düşmanlıklar ve post-kolonyal dönemde oluşturduğu kırılgan ve savunmasız devlet yapıları ortaya çıktı. Fransa'nın bu uygulamaları günümüzde Sahel Kuşağı'nda yer alan devletlerin sıkça darbelerle gündeme gelmesinin temel nedeni.

Ancak bunlarla birlikte darbe ile devrilen Muhammed Bazoum'un darbeyi gerçekleştiren General Omar Tchiani'yi görevden almaya kalkıştığı ama bu sürecin başarısızlıkla sonuçlandığı iddialar arasında. Bu iddianın gerçek olma ihtimali ülke içi yapısal dinamiklerde anlaşmazlığı, rövanşizmi ve iktidar mücadelesini açıklayabilecek bir unsur olarak öne çıkıyor.

Sömürgecilik vs. Yeni Sömürgecilik

Sömürgecilik dönemindeki Fransa'nın Afrika genelinde yaptığı soykırımlar, katliamlar ve insanlık dışı uygulamalar ise günümüzde Afrika'da yaşanan darbelerde Fransız karşıtlığının nedenleri arasında yer alıyor. Ancak darbe yapan grupların Fransız karşıtı söylemler kullanması, tamamen pragmatik bir eylem olmakla birlikte darbenin toplumdaki karşılığını sağlamlaştırmaya çalışıyor. Öte yandan Nijer'deki darbeci grup, bölgede Mali ve Burkina Faso'daki cunta yönetimleriyle birlikte ittifak kurarak meşruiyet kazanma gayreti içinde görünüyor. Sözün özü Nijer'in de artık Mali ve Burkina Faso'da olduğu gibi Fransızların "işgal"inden bıktıklarını ve ülkelerini geri istedikleri söylenebilir.

Zengin Afrika, "Yoksul" Afrika

Afrika ülkelerinin altın, uranyum, boksit, toryum, elmas, doğalgaz ve petrol gibi stratejik ürün ve emtialara sahip olmalarına rağmen dünyanın en yoksul ülkeleri arasında bulunmaları artık Afrika ülkelerini yormaya ve sıkmaya başladı. Nijer de bu bağlamda dünya uranyum rezervleri bakımından yedinci sırada bulunmakla birlikte dünyanın en yoksul yedinci ülkesi. Ancak doğru bilinen yanlışlardan biri Fransa'nın ve Avrupa Birliği'nin Nijer uranyumuna bağımlı olmaları konusu. Evet, Fransa'da evlerin yüzde 35'i uranyumla elektrik ihtiyacını karşılıyor. Bununla birlikte Nijer nüfusunun yüzde 90'ının elektriği bile yok! Ama yine de bu kadar zenginliğe sahip olmasına rağmen Nijer maalesef dünyanın en yoksul ülkelerinden biri.

Bununla birlikte Nijer, Fransa'nın üçüncü büyük uranyum tedarikçisi konumunda. Fransa, ihtiyacı olan uranyumun yüzde 19'unu Nijer'den karşılıyor. Yani Eyfel Kulesi'nin ışıklarının bir kısmı, Nijer'in uranyumu ile üretilen elektrik sayesinde aydınlanıyor. Ve Fransa, Nijer'in zenginliklerini yok pahasına alıyor. Ancak unutmamak gerekir ki, Fransa ve AB, Nijer dışında Kazakistan ve Avustralya gibi ülkelerden tedarike devam edebiliyor. Dolayısıyla Batı'nın önemli ölçüde uranyum ithal ettiği Nijer, uranyum ticareti açısından Fransa ve Avrupa'nın önemli bir ortağı olmakla birlikte tek tedarikçisi değil.