Günümüzde merkez bankalarının kullandıkları temel para politikası aracı faiz oranıdır. Merkez bankası ekonomik büyüme hızlanıp enflasyon tehditi oluştuğu zamanlarda faizleri yükselterek hız keser. Yükselen faiz kredi masraflarını artırdığından daha az borç alınır ve daha az yatırım yapılır. Ekonomik büyüme yavaşlar. Resesyon tehlikesinin olduğu durumlarda ise merkez bankası faizleri düşürerek kredi talebini canlandırır ve bu şekilde büyüme hızlanır.
Yukarıda bahsettiğim mekanizma “geleneksel” para politikasının tanımıdır. 2007 krizi merkez bankalarını alternatif politika arayışlarına götürdü. Bu dönemde geliştirilen para politikaları, “sıradışı” para politikası diyebileceğimiz bir dizi yeni aracı getirdi. Bugün ve ileriki haftalarda bu sıradışı politika araçları üzerinde duracağım. Önceliği krizin başladığı yer olan ABD ve onların merkez bankası Fed’e veriyorum.
Faiz silahının kısa ömrü
Tipik olarak Fed faiz değişikliklerini 25 baz puan şeklinde yapar. 25 baz puan üzeri ancak piyasalara güçlü sinyal vermek istendiğinde yapılır. Krizin ilk patlak vermesinin ardından Eylül 2007’de 50 baz puanlık bir indirim yapan Fed piyasalara bu tür bir “güçlü sinyal” vermişti. Ancak ne bu indirim, ne de art arda gelen diğer indirimler piyasalarda paniği dindirmedi. Fed son cephanesini Aralık 2008’de kullanarak yaklaşık 100 baz puanlık bir indirimle faizleri sıfır alt sınırına çekerken, piyasada sarsıcı bir etki hedeflemişti. Maalesef piyasadaki ateşi bu indirim de söndürmedi.
Fed’in sıradışı araçları
Ocak 2009’da elindeki faiz aracını tüketen Fed, piyasaların likidite ihtiyacını karşılamak amacı ile alternatif metodlar geliştirdi. Geleneksel araçlarla piyasaya sürülen likidite bankalararası piyasanın işlevselliğini yitirmesi nedeni ile ihtiyacı olan kuruluşlara aktarılamıyordu. Bu nedenle Fed değişik borç verme pencereleri yaratarak bankalara, diğer finansal kuruluşlara ve yatırımcılara direkt kredi vermeye başladı. 1.5 yıl etkin olan bu borç pencereleri panik ortamı yatıştıkça birer birer kapatıldı.
Miktarsal Genişleme
Fed’in uygulamaya soktuğu ikinci sıradışı para politikası aracı “miktarsal genişleme” denilen uzun vadeli bono ve tahvil satın alınması uygulamasıdır. Miktarsal genişleme vasıtası ile merkez bankası büyük miktarlarda likiditeyi piyasaya sürerken bir yandan da uzun vadeli bono ve tahvil aldığı için bu menkul kıymetlerin fiyatında yukarı yönlü bir baskı yaratır ve uzun vadeli faizleri düşürür. Yani, Fed kısa vadeli faizleri değiştiremese de miktarsal genişleme aracılığı ile uzun vadeli fazileri düşürerek yatırımları canlandırmaya çalışıyor. Öte yandan, Kasım 2008’den beri belirli aralıklarla miktarsal genişleme operasyonu yapan Fed’in bilançosu Ocak 2013 itibarı ile 3 trilyon doları aşarak krizin başından beri üç kattan daha fazla büyümüş durumda.
