Cumhuriyeti kuranlar, “tohumun” stratejik öneminin farkındaydılar. Türkiye iklimine uygun “tohum türleri” geliştirmek için kolları sıvadılar. Bu amaçla Yüksek Ziraat Enstitüsü, tarım okulları, tohum ıslah istasyonları, araştırma enstitüleri ve deneme tarlaları kurdular…

İnsanoğlu binlerce yıl önce buğdayı evcilleştirdi. Tarıma başladı. Uygarlık, “tohumla” yeşerdi. Tohum, gıda zincirinin ilk halkasını oluşturdu.

Türkiye, yakın zamanlara kadar kendi kendine yeten bir tarım ülkesiydi. Şimdi neredeyse tüm tarım ürünlerini ithal eder duruma geldi.

Türkiye'de bugün bir taraftan İsrail'den tohum ithal edildiği konuşuluyor, diğer taraftan yerli tohum üretimine başlandığı ve tohum ihracatının tohum ithalatını büyük oranda karşıladığı iddia ediliyor. (TİGEM, 2017 Tohumculuk Sektör Raporu, s. 10.)

Pek anlatılmasa da Türkiye'nin de bir “tohum tarihi” var.

Bugün sizleri, Osmanlı'nın “yabancı” tohumlarından, Atatürk Cumhuriyeti'nin “yerli-milli tohum” çalışmalarına uzanan bir yolculuğa çıkaracağım.

OSMANLI'NIN, AMERİKAN TOHUMU SEVDASI

19. Yüzyıl'dan itibaren ABD'de ve bazı Avrupa ülkelerinde nitelikli tohum üretimi başladı. Batı'da bilimin gelişmesine paralel “tohum ıslahı” çalışmaları da gelişti. 19. Yüzyıl'dan itibaren uluslararası tohum ticareti başladı.

Osmanlı, her konuda olduğu gibi tarım konusunda da zamanla duraklayıp geriledi. Osmanlı köylüsü, modern tarım tekniklerine çok uzak kaldı.

Bitmeyen savaşlar, köylüyü ezen ağır vergiler, kuraklık derken tarımsal üretimi iyice azalan Osmanlı, birçok tarım ürününü ithal etmek zorunda kaldı.

Osmanlı, 19. Yüzyıl'dan itibaren özellikle Amerikan tohumlarına yöneldi.

1860'larda İngiltere –Amerika'daki savaş nedeniyle- Amerika'dan yeterli miktarda pamuk alamayınca pamuk ihtiyacını Osmanlı'dan karşılamak istedi. Bu amaçla Osmanlı'yı pamuk üretimine teşvik etti. Hatta İngilizler, Türkiye'ye Amerikan pamuk tohumları getirip çiftçilere dağıttılar. (Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış, İstanbul, 1938, s. 127.)

Osmanlı, 1860'ların başından itibaren özellikle ABD'den pamuk tohumu satın alıp çiftçilere dağıtmaya başladı. Hükümet, 1862'de pamuk tarımını teşvik için bir irade yayımladı. Bu iradenin 5. maddesinde “Amerika'dan vesair yerlerden getirilecek pamuk tohumlarının halka ücretsiz verileceği” belirtiliyordu. (Türk Ziraat Tarihine Bakış, s. 129.)

1863'te Osmanlı, Mısır'dan 226 bin 843 okka pamuk tohumu getirerek Türkiye'nin değişik yerlerine ücretsiz dağıttı. Takvimi Ticaret Gazetesi, 23 Haziran 1866 tarihli sayısında Anadolu'da çiftçilere ücretsiz 45 bin okka Amerikan pamuk tohumu dağıtıldığını yazıyordu. (Türk Ziraat Tarihine Bakış, s. 130, 131, 135.)

Osmanlı, 1863'ten itibaren Amerikan pamuk tohumlarını on yıl süreyle gümrük vergisinden muaf tuttu.

Osmanlı, 1866 tarihli bir düzenlemeyle Amerikan pamuk tohumu ithal eden üreticilere altın ve gümüş madalya vermeyi vaat etti. Düzenlemenin bir maddesi aynen şöyleydi: “Yerli tohumu terk ederek Amerikan tohumunu tercih edenlere altın madalya verilecektir.” (Türk Ziraat Tarihine Bir Bakış, s. 134,135.)

Namık Kemal, Londra'da yayımladığı Hürriyet Gazetesi'nin 20 Temmuz 1868 tarihli sayısında, bazı Osmanlı vatandaşlarının –devlete hiç güvenmedikleri için– devletin kendilerine ücretsiz dağıttığı Amerikan pamuk tohumunu kabul etmediklerini yazıyordu.

Diyarbakır vilayetinin 1302 (1884) tarihli resmi salnamesinde yer alan bu bölümde akrebin ‘gübreden' ve ‘kireçten' meydana geldiği belirtilerek şöyle deniliyor: “Mamafih patlıcan tohumundan dahi akrep husule geldiği rivayet olunuyor. Şöyle ki tohumlanmış olan patlıcan gübre içine konularak kırk gün kaldıktan sonra her bir tohumun bir ufak akrep olduğu görülmüştür.”